Advies informateur inzake coalitievorming Oldambt

Advies informateur inzake coalitievorming Oldambt

Aan: de fractie van de PvdA
Van: Geert-Jan ten Brink, informateur

Inleiding.

Op 14, 15 en 16 maart 2022 waren de gemeenteraadsverkiezingen. Op 30 maart vond een eerste duiding van de uitslag van de verkiezingen plaats na de installatie van de nieuwe gemeenteraad van de gemeente Oldambt. De politieke partijen hebben toen afgesproken dat tijdens een verkennende fase een informateur hierover in gesprek gaat met de partijen en een advies opstelt.

Van de lijsttrekker van de PvdA, de heer Engelkens, heb ik het verzoek ontvangen om als informateur/verkenner, een advies te geven over het vormen van een coalitie met een werkbare meerderheid in de raad, die een nieuw stabiel college van burgemeester en wethouders kan vormen voor de komende bestuursperiode.

Met dit advies rond ik de verkennende fase af en kan er geformeerd worden.

Aanpak/Overwegingen.

Tussen 31 maart en 6 april heb ik samen met de griffier van de raad afzonderlijke gesprekken gevoerd met delegaties van alle fracties. De gesprekken hadden een vertrouwelijk karakter. De agenda zag er als volgt uit:

• ·  Interpretatie van de verkiezingsuitslag
• ·  Reflectie op de verkiezingsopkomst van ongeveer 47%
• ·  Hoe kijkt men terug op de raadsperiode 2018 – 2022

o Financiële positie en bezuinigingen
o Zijn er bezuinigingen die men wenst te herstellen? o Halte7

• ·  Welke partijen dienen aan de te vormen coalitie deel te nemen
• ·  Welke rol ziet men voor de eigen fractie:

o Deelnemen aan college met een wethouder

o Ondersteunen van het college (medeondertekenen van het coalitieakkoord) o Eenplaatsindeoppositie

• ·  Voelt men iets voor een raadsbreed akkoord, dan wel een variant daarvan
• ·  Een reflectie op de bestuurscultuur van Oldambt
• ·  De voor de fracties belangrijkste onderwerpen/speerpunten voor de komende

bestuursperiode

• ·  De eventuele breekpunten/blokkades voor een coalitieakkoord

Opbrengst van de gesprekken

Allereerst hecht ik eraan te melden dat grote dank verschuldigd is aan alle gesprekspartners. Goed voorbereid kon er open gesproken worden over de uitslag, de opgaven en de gewenste richting. Een verkiezing levert altijd winnaars en verliezers op, dat is inherent aan onze democratische rechtsstaat. Tegelijkertijd vond ik het mooi om te zien dat alle partijen zeer betrokken zijn bij de ontwikkeling van hun Oldambt en zijn inwoners. Niemand uitgezonderd.

Partijen maken zich terecht grote zorgen over de lage opkomst. In plaats van uitsluitend de blik op de landelijke politiek te richten vindt iedereen dat de gemeenteraad van Oldambt als geheel hierin een opgave heeft.

Uitvoerig is teruggeblikt op de afgelopen periode: het financiële zwaar weer waarin de gemeente zich bevindt, het uittreden van de SP, daaropvolgend het minderheidscollege van PvdA, PvhN en VVD, het Fundament Halte 7 en de effecten daarvan op de onderlinge relaties, de bestuurlijke verhoudingen en de Oldambtster bestuurscultuur. Het kwam allemaal voorbij.

Voor deze rapportage haal ik daar het volgende uit.

In een financieel zware bestuurlijke periode hield het toenmalige college geen stand. De SP trad, om haar moverende redenen, uit het college. Pogingen om een nieuw meerderheidscollege te formeren strandden. Om toch zelf de regie te houden in moeilijke tijden hebben zeven partijen elkaar gevonden en verantwoordelijkheid genomen. De gemeente wenste niet afhankelijk te zijn van het rijk of provincie. Vanuit een aantal bestuurlijke waarden als kapstok werden koers en gezamenlijke ambities geformuleerd. Het minderheidscollege kon met deze programmatische afspraken verder.

Het beeld dat fracties van dit proces hebben is wisselend. Enerzijds is er met Halte 7 een basis gelegd om de (financiële) problemen het hoofd te bieden. Anderzijds zijn de ingrepen fors geweest. Bijna alle partijen maken zich grote zorgen over de impact hiervan op de sociale domein. Gelet op de sociale structuur van Oldambt meer dan terecht. Daarnaast vinden enkele partijen dat, als het gaat om het beheer van de openbare ruimte, groenonderhoud en biodiversiteit, de bezuinigingen te ingrijpend zijn geweest.

Er is, onder meer mede door Halte 7, langzamerhand een verharde bestuurscultuur ontstaan. Dit wordt door alle partijen zo gevoeld. Men mist de dialoog, standpunten verharden en het wij-zij denken viert hoogtij. Positief is dat iedere partij dit wil veranderen. Hier ligt een kans voor de gehele gemeenteraad en het heeft consequenties voor iedereen. Voor de (beoogde) coalitie als het gaat om het coalitieakkoord, maar ook voor de gehele gemeenteraad waarin ieder raadslid een eigenstandige verantwoordelijkheid heeft als het gaat om het veranderen van de bestuurscultuur. Van tegenstellingen cultiveren naar een dialoog met conclusie vraagt van iedereen de nodige inspanningen.

In meerderheid werd aangereikt dat een coalitie bestaande uit 4 of 5 partijen wenselijk is. Als basis voor een nieuw college werden PvdA, GBO, PvhN genoemd. Daarnaast werden VCP, VVD en CDA door meerdere partijen naar voren geschoven.

Ook kan niet onvermeld blijven dat de samenwerking binnen het huidige college door PvdA, PvhN en VVD als werkbaar, plezierig en constructief wordt ervaren.

Conclusies/advies.

De afgelopen bestuursperiode is, hoe je er ook politiek bezien naar kijkt, een financiële basis gelegd voor de toekomst van de gemeente Oldambt. Natuurlijk is de gemeente er nog lang niet. De opgaves zijn enorm. Onder meer valt hierbij te denken aan het sociaal beleid, werkgelegenheid, wonen en klimaat. Het financiële perspectief gaat langzaam de goede kant op, maar is buitengewoon broos. Er hoeft maar iets te gebeuren met bijvoorbeeld de uitkering van het gemeentefonds in negatieve zin en er moet opnieuw bezuinigd worden. Er zijn nog steeds niet gerealiseerde, maar wel voorgenomen bezuinigingen.

Vanuit die buitengewoon broze positie adviseer ik over het te vormen college. Het meest kansrijk acht ik een college dat met de volle overtuiging en inzet vanuit het ‘Fundament Halte 7’ verder sturing geeft aan de opgaves van de gemeente.

U wilt allen een andere bestuurscultuur. Eén waarbij de dialoog voorop staat. Geen politiek gehakketak, maar op basis van (ideologische) argumenten met elkaar en met de inwoners op zoek naar oplossingen/richtingen voor de opgaven.
Dit betekent dat ik u adviseer om met een eenvoudig coalitieakkoord te komen, waarin naast een aantal kernzaken vooral veel ruimte komt voor de dialoog met de raad en inwoners. Een coalitie die voortdurend de hand uitreikt komt verder dan een coalitie die alles wenst te regelen in een coalitieakkoord. Zeker in een raad met 12 fracties is dat laatste zeer onwenselijk.
Overigens hebben alle partijen hierin een rol en verantwoordelijkheid. Daarbij helpt het om met elkaar vooral in gesprek te gaan. Vanuit de dialoog op zoek naar begrip voor elkaars standpunt en waar mogelijk naar consensus. Alle partijen vertegenwoordigen inwoners en vanuit het democratisch principe doet ieders mening ertoe.

Vanuit mijn observaties vind ik dat politiek Oldambt iets uit te leggen heeft indien er een college komt bestaande uit vijf wethouders. Hoe leg je uit, in een tijd van zwaar weer, dat het college versterkt wordt met een vijfde wethouder die de samenleving ongeveer een ton per jaar kost. Ik adviseer u dit niet te doen.

Dan de meest wenselijke samenstelling. Er wordt weleens gezegd dat ten tijde van verkiezingen iedereen weer vanaf nul begint. Ik denk daar anders over. U draagt allemaal het verleden mee. Dat geldt voor de SP als het gaat om de breuk uit 2020. Dat geldt voor de ondertekenaars van Halte 7 en dat geldt ook voor de partijen die zich in het verleden beleidsmatig hebben afgezet en zelfs tegen begrotingen hebben gestemd. Als er niet in relaties geïnvesteerd wordt, dan is het ingewikkeld om dan na de verkiezingen onderdeel uit te maken van een nieuwe coalitie. Zeker als er voldoende gedragen andere alternatieven voor handen zijn. Om die reden acht ik deelname van de VCP aan een college niet voor de hand te liggen.

Blijven over VVD en CDA. De eerste vraag die beantwoord moet worden is of er draagvlak is voor een coalitie bestaande uit vijf partijen. In mijn ogen is dat onwenselijk om twee redenen. In de eerste plaats is het niet nodig. Een coalitie van vier partijen heeft 13 zetels. Dat is een krappe meerderheid. Maar als je dit koppelt aan een coalitieakkoord op hoofdlijnen, gekoppeld aan dialoog met de gehele gemeenteraad dan is extra comfort niet nodig.

Gelet op de waardering van de samenwerking binnen het huidige college vind ik het niet voor de hand liggend om de VVD in te ruilen voor het CDA. Getalsmatig nemen ze qua zetels dezelfde positie in en mij zijn geen argumenten aangereikt om afscheid te nemen van de VVD.

Mijn conclusie, na de gespreksronde met de in de gemeenteraad vertegenwoordigde partijen is dat een coalitie bestaande uit de politieke partijen PvdA, GBO, PvhN en VVD de meest voor de hand liggende en kansrijke combinatie is voor de vorming van een college van burgemeester en wethouders in Oldambt.

De fracties hebben gezamenlijk een meerderheid in de raad (13 van de 25 zetels) en kan daarmee rekenen op voldoende draagvlak.

Alle overige combinaties hebben onvoldoende draagvlak om op dit moment nader te verkennen.

Ik adviseer u de feitelijke formatie van het college in handen te geven van de politiek leiders van de PvdA en GBO. Beide fracties zijn met vier zetels in de raad vertegenwoordigd en kunnen op deze manier samen trekker zijn van de nieuw te vormen coalitie en het voortouw nemen in de nieuwe fase, namelijk het formeren van het college.

Overigens heb ik tijdens de gesprekken bij iedere fractie gepolst of er behoefte is aan een raadsprogramma waarin speerpunten kunnen worden opgenomen van alle fracties. Dit leverde een zeer divers palet van beelden en verwachtingen op. Ik heb geconstateerd dat een meerderheid daaraan geen behoefte heeft.
Wel adviseer ik de formateurs om de overige fracties uit te nodigen om input voor het bestuursprogramma te leveren, zodat ook zij de gelegenheid krijgen daar een constructieve bijdrage aan te leveren.

De lage opkomst van de verkiezingen baart iedere partij grote zorgen. En terecht! De democratische legitimiteitsvraag ligt in de volle omvang op tafel. Dat vraagt om een nadere analyse waarbij de vraag gesteld moet worden wat de gemeenteraad zelf kan doen om de kloof met de kiezers/inwoners te verkleinen. Ik adviseer u hier als gemeenteraad, onder leiding van de burgemeester, stevig mee aan de slag te gaan.

Over het bovenstaand advies heb ik uw burgemeester, mevrouw Sikkema, geïnformeerd.

Afrondend

Ik bedank de PvdA voor het in mij gestelde vertrouwen en ik bedank alle fracties voor de bereidheid om met mij te spreken en voor de getoonde openheid in die gesprekken.
Tot slot dank ik de griffier, Jelte van der Meer, voor de voortreffelijke samenwerking.

Het was mij een eer om u te mogen helpen en ik wens u veel succes toe met het sturing geven aan de toekomst van Oldambt en zijn inwoners.

Winschoten, 8 april 2022,

Geert-Jan ten Brink.